چالش‌های حقوقی خودرو خودران از جمله موضوعات مهمی است که با پیشرفت فناوری و ورود خودرو خودران به عرصۀ حمل‌ونقل عمومی و شخصی اهمیت بیشتری یافته است. با توسعۀ سریع این فناوری در سطح جهانی، کشورهای مختلف با چالش‌های حقوقی متعددی در این زمینه مواجه شده‌اند.
ایران نیز به‌عنوان کشوری در حال توسعه نیازمند تدوین قوانین به‌روز و جامع برای مواجهه با این فناوری پیشرفته است. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین چالش‌های حقوقی خودرو خودران می‌پردازیم.
خودرو خودران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فناورانۀ قرن بیست و یکم میلادی، توجه بسیاری از کشورها و شرکت‌های خودروسازی را به خود جلب کرده‌اند. این خودروها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، حسگرها و فناوری‌های پیشرفته، قادر به حرکت و رانندگی بدون نیاز به رانندۀ انسانی هستند.
پیش‌بینی می‌شود که خودرو خودران در آینده‌ای نه‌چندان دور به یکی از ارکان اصلی حمل‌ونقل عمومی و شخصی در سطح جهان تبدیل شوند. با این حال، ورود این فناوری به جامعه همراه با چالش‌های حقوقی پیچیده‌ای است که باید به‌طور دقیق مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند.
از مسئولیت‌های مدنی و کیفری در صورت وقوع تصادف تا مسائل مرتبط با امنیت داده‌ها و حریم خصوصی، همه و همه نیازمند چارچوب‌های قانونی دقیق و شفاف هستند. ازاین‌رو، تدوین مقررات جامع و کارآمد برای بهره‌گیری ایمن و مؤثر از خودرو خودران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مفهوم خودرو خودران
خودرو خودران به خودروهایی اطلاق می‌شود که بدون نیاز به دخالت انسانی قادر به حرکت و انجام وظایف رانندگی هستند. این خودروها با استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، سنسورها و سیستم‌های نقشه‌برداری خودکار می‌توانند مسیرهای پیچیده را طی کرده و در مواجهه با شرایط مختلف جاده‌ای تصمیم‌گیری کنند.
سطوح خودران بودن خودروها از سطح صفر تا سطح پنج طبقه‌بندی می‌شود. در سطح صفر، خودرو کاملاً تحت کنترل راننده است و هیچ خودمختاری ندارد. در سطح یک، خودرو دارای سیستم‌های کمک‌راننده است، مانند کنترل سرعت خودکار. در سطح دو، برخی از وظایف رانندگی به سیستم خودکار سپرده می‌شود، اما راننده همچنان باید آمادۀ مداخله باشد.
سطح سه شامل خودروهایی است که در شرایط مشخصی می‌توانند به‌صورت خودکار رانندگی کنند، اما نیاز به نظارت راننده دارند. در سطح چهار، خودرو می‌تواند در بیشتر شرایط به‌صورت خودکار عمل کند، اما امکان دخالت انسانی نیز وجود دارد. در سطح پنج، خودرو کاملاً خودمختار است و هیچ نیازی به راننده ندارد!
خوب است بخوانید: آیا شنود خودرو همسر جرم است؟
این فناوری به‌دلیل افزایش ایمنی، کاهش تصادفات و بهبود مدیریت ترافیک مورد استقبال قرار گرفته است. با این حال، مسائل و چالش‌های حقوقی متعددی نیز به همراه دارد که نیازمند توجه جدی است.
چالش‌های حقوقی خودرو خودران
مسئولیت مدنی در تصادفات خودرو خودران
یکی از مهم‌ترین چالش‌های حقوقی خودرو خودران، تعیین مسئولیت در صورت وقوع تصادف است. در خودروهای معمولی، مسئولیت معمولاً بر عهده راننده است، اما در خودرو خودران این مسئله پیچیده‌تر می‌شود. آیا مسئولیت بر عهدۀ تولیدکننده است یا مالک خودرو؟ یا شاید شرکت توسعه‌دهندۀ نرم‌افزار باید پاسخگو باشد؟!
در قوانین ایران، مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات عمدتاً بر عهدۀ راننده است. اما در خودرو خودران که راننده هیچ کنترلی بر عملکرد خودرو ندارد، تعیین مقصر بسیار دشوار است. به‌عنوان مثال، اگر یک خودرو خودران به‌دلیل نقص نرم‌افزاری دچار تصادف شود، آیا تولیدکننده باید پاسخگو باشد؟!
در برخی کشورهای پیشرو همانند آلمان و آمریکا، قوانین ویژه‌ای برای خودرو خودران تدوین شده است. به‌عنوان مثال، در آلمان، قانون خودرو خودران تصریح می‌کند که در صورت نقص فنی، تولیدکننده مسئول است. اما اگر راننده به‌صورت دستی کنترل خودرو را به دست گیرد، مسئولیت بر عهده او خواهد بود.
چالش‌های حقوقی مربوط به امنیت سایبری
خودروهای خودران به‌دلیل وابستگی به شبکه‌های اینترنتی و سیستم‌های هوشمند، در معرض حملات سایبری قرار دارند. هکرها می‌توانند از طریق نفوذ به سیستم‌های کنترلی خودرو، عملکرد آن را مختل کرده و حتی جان سرنشینان را به خطر بیندازند. این تهدیدات امنیتی پرسش‌هایی دربارۀ مسئولیت قانونی در صورت وقوع حملات سایبری ایجاد می‌کند.
در قوانین ایران، حملات سایبری به‌عنوان جرمی کیفری در نظر گرفته شده است، اما قوانین مربوط به خودرو خودران به‌طور خاص تدوین نشده است. کشورهای پیشرفته‌ای همانند آمریکا قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای تضمین امنیت سایبری خودرو خودران وضع کرده‌اند.
خوب است بخوانید: فک پلاک خودرو و دعوای الزام به تنظیم سند آن
به‌عنوان مثال، شرکت‌های تولیدکننده مؤظف به ارائۀ به‌روزرسانی‌های امنیتی منظم هستند و در صورت قصور در این زمینه، مسئولیت قانونی خواهند داشت.
چشم‌انداز آیندۀ خودرو خودران
خودروهای خودران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نوآوری‌های دنیای فناوری، توانسته‌اند مفهوم حمل‌ونقل را متحول کنند. این خودروها با استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، حسگرها، لیدار و رادار، قادر به تشخیص محیط اطراف، تصمیم‌گیری در لحظه و انجام عملیات رانندگی بدون نیاز به دخالت انسان هستند.
هدف اصلی توسعۀ خودرو خودران افزایش ایمنی، کاهش خطای انسانی و بهبود بهره‌وری در سیستم‌های حمل‌ونقل است. یکی از مهم‌ترین مزایای خودرو خودران کاهش تصادفات جاده‌ای است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشینۀ تصادفات رانندگی در جهان به‌دلیل خطای انسانی رخ می‌دهد و استفاده از خودرو خودران می‌تواند این رقم را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. این خودروها می‌توانند با پردازش سریع داده‌های محیطی و واکنش به موانع، احتمال وقوع تصادف را به حداقل برسانند.
خودروهای خودران همچنین می‌توانند به بهبود ترافیک و کاهش آلودگی کمک کنند. این خودروها به‌دلیل توانایی در بهینه‌سازی مسیر و رانندگی یکنواخت، می‌توانند از مصرف سوخت کاسته و در نتیجه انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. از سوی دیگر، استفاده از خودرو خودران در ناوگان حمل‌ونقل عمومی می‌تواند به کاهش تعداد خودروهای شخصی و بهبود جریان ترافیک منجر شود.
با وجود این مزایا، چالش‌های زیادی در مسیر پذیرش و اجرای گستردۀ خودرو خودران وجود دارد. برخی از این چالش‌ها شامل مسائل اخلاقی در تصمیم‌گیری خودکار، نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی داده‌ها، امکان هک شدن سیستم‌ها و مسئولیت‌پذیری در صورت بروز حوادث است. همچنین، جوامع باید آمادگی فرهنگی و اجتماعی برای پذیرش این فناوری جدید را داشته باشند.
در نهایت، برای بهره‌برداری بهینه از خودرو خودران، نه‌تنها نیاز به تدوین قوانین جامع و کارآمد است، بلکه باید آموزش عمومی و آگاهی‌بخشی در مورد این فناوری نیز در اولویت قرار گیرد.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
خودرو خودران با تمام مزایا و امکانات خود، چالش‌های حقوقی پیچیده‌ای را به همراه دارند که نیازمند توجه ویژۀ قانون‌گذاران است. ایران نیز باید با بررسی دقیق تجربیات جهانی و تدوین قوانین جامع در حوزۀ مسئولیت مدنی، امنیت سایبری، حریم خصوصی و بیمه‌ای، به استقبال این فناوری برود. تنها در این صورت است که می‌توان از مزایای خودرو خودران بهره‌مند شد و در عین حال از مخاطرات حقوقی آن پیشگیری کرد.
با توجه به پیشرفت سریع فناوری خودرو خودران و ورود تدریجی آن‌ها به ناوگان حمل‌ونقل جهانی، ایران نمی‌تواند از این تحول بزرگ فناورانه غافل بماند. عدم توجه به تدوین قوانین جامع و دقیق در این حوزه می‌تواند منجر به بروز مشکلات حقوقی، اجتماعی و اقتصادی جدی شود.
ازاین‌رو، ضروری است که قانون‌گذاران با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، به بررسی چالش‌های مرتبط پرداخته و با بهره‌گیری از تجربیات بین‌المللی، مقرراتی جامع و به‌روز تصویب کنند. همچنین، ایجاد بسترهای مناسب برای آزمایش و ارزیابی خودرو خودران می‌تواند در تدوین قوانین مؤثر باشد. آگاهی‌رسانی به جامعه نیز برای پذیرش این فناوری نوین بسیار حائز اهمیت است.
