بازار بورس و معاملات آنلاین در شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی و بازار سرمایه
امروزه شبکه های اجتماعی به یکی از پایگاه های مهم اطلاعاتی در بازار سرمایه تبدیل شده اند و بستری مناسب برای تبادل تحلیل های مالی و اقتصادی هستند. اخبار و اطلاعات منتشر شده در شبکه های اجتماعی، یک منبع مهم در فرآیند تصمیم گیری محسوب می شود. تأثیر این موضوع بر بازار سهام به قدری زیاد است که اثرات آن، به عنوان موضوع جدیدی در ادبیات مالی-رفتاری مطرح می شود. اولین حضور شبکه های مجازی در بازار سرمایه به سال 2008 و سایت Stock twits بازمیگردد. این سایت در اوج بحران تأسیس شد و به محلی برای تبادل نظر کاربران تبدیل گشت. محققان و تحلیلگران نیز با تحلیل رفتارها و پست های کاربران و به بیانی دیگر اصول مالی-رفتاری آن ها، توانستند در تخمین جهت بازار به موفقیت هایی دست یابند.
رفتارشناسی شبکه های اجتماعی در بازار سرمایه
رابطه بین تمایل سهامداران به داد و ستد و پیام های منتشر شده در میکروبلاگینگ ها به گونه ای است که برخی از محققین، این موضوع را به صورت تخصصی مورد مطالعه قرار داده اند. براساس مطالعات صورت گرفته، تجربه و احساس، دو متغیر اصلی در تغییرات قیمت سهام هستند و در این بین شبکه های اجتماعی، در پررنگ شدن این دو عامل، نقش اساسی دارند.
شبکه های اجتماعی با گسترش در سطوح مختلف زندگی اقتصادی و اهمیتی که در رفتارهای مالی دارند در تصمیمات سرمایه گذاران نیز بی تأثیر نبوده اند. این شبکه ها با ایجاد حرکت های توده وار، توانسته اند در پیش بینی مدل های بازار توسط سرمایه گذاران به گونه ای مؤثر عمل کنند. از طریق شبکه های اجتماعی، افراد، بدون واسطه با یکدیگر متصل می شوند و مجموعه ای از ارتباطات بین آنها شکل می گیرد. آنچه باعث استقبال زیاد از این بستر ارتباطی می شود، سهولت ارتباط افراد با یکدیگر است. اشتراک افکار و علاقه مندی ها، اخبار، فعالیت ها و تبادل نظرات، بدون هیچگونه محدودیتی بر میزان محبوبیت این ابزار ارتباطی می افزاید.
رفتارهای توده ای
در حوزه رفتارشناسی مالی، ارتباط افراد در شبکه های اجتماعی، رفتاری توده وار است. به این معنی که گروهی از افراد، به صورت ناخودآگاه و بدون اطلاعات کافی، تنها با جریانی که متأثر از تصمیمات سرمایه گذاران است، یک رفتار مشابه نشان میدهند. در بازار سرمایه ایران، مطالعات زیادی درخصوص زمینه مالی رفتاری و تصمیمات سرمایه گذاری سرمایهگذاران انجام شده و غالب یافته ها حاکی از وجود رفتار توده وار در بورس تهران است. رفتاری که ناشی از واکنش به اخبار، رویدادهای تنشی و هیجانات بازار بوده و در این بین، شبکه های اجتماعی در آن ایفای نقش می کنند.
معاملات بر خط و تأثیر شبکه های اجتماعی بر آن
سابقه Online trading به سال 1995 میلادی با پیشگامی امریکا در این عرصه بازمیگردد. استقبال از این فنآوری به حدی بود که در مدت زمان کوتاهی به دیگر کشورهای دنیا از جمله بریتانیا، تایوان، کره، چین، هنگ کنگ و سایر کشورهای توسعه یافته نیز راه یافت. با شتاب استفاده از این فناوری و تبادل کلیه سفارشات به صورت الکترونیک، بازار سهام در طی سال های 2000 تا 2009، رشد 700 درصدی را در تعداد معاملات تجربه کرد.
در ایران نیز از سال 1389، همزمان با چهاردهمین نمایشگاه تخصصی بورس، بانک، بیمه و خصوصی سازی، سامانه معاملات بر خط (آنلاین) با هدف توسعه بازار سرمایه و سهولت و عدالت در معاملات و همچنین سامانه تالار مجازی بورس ایران با هدف توسعه فرهنگ سهامداری در کشور رونمایی شد و توانست ظرف مدت 5سال، بخش قابل توجهی از معاملات بازار بورس را به خود اختصاص داد.
با شکل گیری معاملات آنلاین (Online Trading)، تحول بزرگی در خرید و فروش سهام در بازار ایجاد شد. افزایش نقدشوندگی، زمینه توسعه و رونق روزافزون بازار بورس را فراهم آورد.
تالار مجازی بورس ایران
تالار مجازی بورس ایران، از مهمترین اقدامات و خدمات آنلاین بود که با هدف فرهنگ سازی شکل گرفت، آموزش علمی به علاقه مندان به سرمایه گذاری در بازار بورس، شبیه سازی خرید و فروش سهام و واحدهای سرمایه گذاری در فضای مجازی، پیاده سازی شدند. علاقه مندان به سرمایه گذاری در بورس با این اقدام توانستند به صورت مجازی به خرید و فروش بپردازند و نه متحمل ضرری شدند و نه نیازی به پول داشتند. این تالار در واقع فضایی بود برای آموزش خرید و فروش و تحلیل خرید و میزان بازدهی به صورت مجازی که به آنها آموزش داده میشد. درحال حاضر مضامینی چون بورس، سنجش میزان توانایی، افزایش ریسک پذیری، مزایای سرمایه گذاری و … در تالار بورس به علاقه مندان آموزش داده می شود.
تأثیر شبکه های اجتماعی بر بازار سرمایه
رونق معاملات برخط و سرعت داده ها و تبادل اطلاعات، نقش شبکه های اجتماعی را به عنوان یک پایگاه خبری طی سال های اخیر پررنگ تر کرد. گرچه در ایران تاکنون مطالعه جامعی درخصوص تأثیر شبکه های اجتماعی بر بازار سرمایه و رفتار سرمایه گذاران انجام نشده است؛ اما تحلیل رفتارهای سهامداران خرد، بیانگر این موضوع است که تصمیم گیری این افراد متأثر از شبکه های اجتماعی است. حتی این شبکه ها در ورود افراد به بازار سهام نیز مؤثر بوده و بسیاری از افراد، متأثر از شبکه اجتماعی دوستان، فامیل، شبکه های اینترنتی، به این عرصه وارد شده اند. در تصمیم گیری های مربوط به خرید و فروش سهامداران بورس نیز به ترتیب، شبکه اجتماعی همکاران داخل بورس، شبکه اجتماعی دوستان و آشنایان، شبکه اجتماعی بستگان و فامیل، بیشترین نقش را دارند.
در نگاه کلان، حتی شبکه های اجتماعی در جهت و قیمت سهام نیز بی تأثیر نیستند. در واقع همان حرکت های توده وار بر پیشنهادهای خرید و فروش در بستر این شبکه ها تأثیر گذاشته است.
فعالین بازارهای مالی
در بررسی رفتارهای مالی، فعالین بازارهای مالی به دو گروه تقسیم می شوند؛ گروه اول، افرادی هستند که دارای دانش مالی سرمایه گذاری بوده و حتی کارشناسان اقتصادی نیز در میان آنها جای می گیرند. گروه دوم، افرادی که از دانش مالی بی بهره بوده و مانند موج سوارانی به پیروی از رفتارهای شاخص گروه فوق می پردازند. این اشخاص، سرمایه گذاران را به عنوان الگوی صحیح رفتارهای مالی مد نظر قرار می دهند و فکر و رفتار سرمایه گذاران، به نوعی دانش مالی این اشخاص محسوب میشود.
در بازارهای مالی، ثروت و پول، دلیل اصلی پیروی ما از الگوهای رفتاری است و در این میان دست یابی به الگوی صحیح و رفتار درست، کار آسانی نیست. شاید به همین دلیل است که افراد فاقد دانش مالی در بیشتر موارد با تأخیر به ارزش گذاری و ورود و خروج از بازار مالی اقدام می کنند و با سودهای اندک و یا حتی زیان، از معاملات خارج می شوند. عمر معاملات این گروه در بیشتر موارد کوتاه مدت بوده و متأسفانه ورود آن ها به بازار سرمایه، شتاب زیادی گرفته است. شبکه های اجتماعی با رواج فرهنگ موج سواری در میان معامله گران، در شکل گیری عواملی چون کاهش متوسط سن سهامداران نیز مؤثر بوده اند.
مزایا و معایب رشد شبکه های اجتماعی در بازار معاملات و سرمایه
شبکه های اجتماعی در جریان سازی بازار بورس با تکیه بر هیجان و احساس افراد در مواردی چون تنظیم مقررات، آموزش های ابتدایی و تأثیر بر تغییرات قیمت، تأثیر گذار خواهند بود. همچنین با ورود افراد جدید، بر نقدشوندگی بازار تأثیر انکارناپذیری داشته و از لحاظ بکارگیری ثروت های خرد و تنوع بخشی در بازار بسیار مفیدند.
مطالعات جهانی حاکی از آن است که شبکه های اجتماعی مجازی بر پیش بینی شاخص و تغییرات قیمت سهام، بیشترین تأثیر را در مقایسه با سایر شبکه ها داشته اند. با بررسی فعالیت برخی از شرکت ها، مشخص شده میان حجم معاملات سهامهای نمونه و پیام های منتشر شده در شبکه های اجتماعی آن ها رابطه مستقیمی وجود دارد.
همچنین کسب اطلاعات در شبکه های مجازی با توجه به الگوی رفتاری خرد توده ها، بیانگر آن است که پیش بینی های مبتنی بر شبکه های اجتماعی، دارای عملکرد بهتری نسبت به روش های غیرمبتنی بر آن است. از طرفی، پیش بینیهای مبتنی بر شبکه های اجتماعی، ضمن کم بودن ضریب خطا نسبت به سایر روشها، هزینه های کمتری برای گردآوری اطلاعات توده ها به همراه داشته است. در عین حال، با افزایش میزان داده ها، توان پیش بینی به صورت تصاعدی بهبود می یابد.
معایب و مضرات شبکه های اجتماعی بر بازار سرمایه
اما درخصوص معایب و مضرات شبکه های اجتماعی در بازار سرمایه باید گفت، همانگونه که استفاده از شبکه های اجتماعی دارای فواید متعددی است، همچون سایر ابزارهای فناوری اطلاعات، معایب و مخاطراتی نیز به همراه خواهد داشت. همانطور که در پیش بینی بسیاری از مسائل از جمله جهت بازار و قیمت و روند رشد، استفاده از اخبار شبکه های اجتماعی بی تأثیر نیست، آسیب های متعددی نیز از کانال خبری این شبکه ها متوجه داد و ستدها خواهد شد.
تحریک سرمایه گذاران به خرید و فروش با نشر اطلاعات اشتباه و در نهایت، زیان سرمایه گذار از مهمترین مخاطرات این ابزار ارتباطی است. این موضوع میتواند در اشکال مختلفی مانند سرقت آشکار از سرمایه گذاران، اختلاس توسط کارگزاری ها، دستکاری در بازار معاملات با اطلاعات نادرست و نهانی، تحریف و اظهار نظر درباره گزارش های مالی یک شرکت سهامی صورت گیرد.
فریب در بازار سرمایه
مهمترین خطری که در بازار سرمایه متوجه سرمایه گذاران خواهد شد، فریب در این بازار است که با ایجاد تحریک و تهییج در افراد منجر به تصمیم بر انجام خرید و فروش مبتنی بر اطلاعات می شود. با توجه به جامعه مخاطب وسیع ابزارهای آنلاین و شبکه های اجتماعی، کلاهبرداران به راحتی اخبار اشتباه خود را در قالب اطلاعات دقیق و مبتنی بر حقیقت در این شبکه ها انتشار می دهند و از آنجا که تشخیص صحت این اخبار برای سرمایه گذاران دشوار است، وارد عرصه داد و ستد منتهی به ضرر و زیان می گردند.
دستکاری در بازار
دستکاری در بازار از مخاطرات بزرگ شبکه های اجتماعی و فضای مجازی است. این اقدام به صورت آگاهانه توسط افراد به منظور تشویق به خرید، دخالت در عملکرد آزادانه عرضه و تقاضا و کنترل قیمت با استفاده از معاملات ساختگی انجام می شود.
با این اقدامات، فعالان بازار سرمایه، گمراه شده و در معاملات دچار سردرگمی می گردند. ایجاد بستر خرید با قیمت پایین و یا خرید اوراق با قیمت های بالاتر، تحت تأثیر قرار دادن نرخ تبدیل سهام به منظور دست یابی به سهم بیشتر در شرکت، تأثیرگذاری بر قیمت به منظور تحت تأثیر قرار دادن قیمت در معاملات عمده، تأثیرگذاری بر قیمت پذیره نویسی عمومی یا غیرعمومی، ترغیب یا تحذیر افراد به پذیره نویسی سهام یا خرید و فروش سهام یا حق تقدم خرید آن، تأثیرگذاری بر توصیه های مالی و سرمایه گذاری به منظور هدایت افکار عمومی از مهمترین اهداف دستکاری بازار با استفاده از اخبار است که بهترین و در دسترسترین زمینه نشر آن، شبکه های اجتماعی می باشد.
لزوم تدوین مقررات بر فعالیت شبکه های اجتماعی در بازار سرمایه
حال با توجه به مطالب فوق و موارد ذکر شده که از اهم مسائل پیش روی سرمایه گذاران در بازار بورس و اوراق بهادار بوده و به نوعی بستر فریب و کلاهبرداری در این بازار پرریسک می شود، لازم است تا پیش بینیهای لازم در قوانین و مقررات ناظر بر این حوزه از سوی نهادهای مربوطه صورت گیرد. این قوانین و مقررات در واقع از بایسته های ورود به هر جریان اقتصادی جدیدی است که از مخاطرات احتمالی، کاسته و ضریب ریسک را کاهش میدهد. در این بین شبکه های اجتماعی، در کنار تأثیری که بر روند توسعه جریانهای مختلف اقتصادی بدلیل حجم زیاد کاربران می گذارند، می توانند مخاطراتی را نیز به همراه داشته باشند.
لزوم آموزش و افزایش آگاهی کاربران
به همین دلیل مواردی چون؛ لزوم آموزش و افزایش آگاهی کاربران قبل از ورود به بازار سرمایه برای سرمایه گذاری، اطلاع رسانی در مورد کلاهبرداری و فریب سرمایه گذاران از طریق کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله اینترنت، آشنایی با مخاطرات شبکه های اجتماعی و ابزارهای پیام رسان و کانال های تلگرامی، بررسی تغییر ذائقه مردم به خصوص جوانان برای ورود به بازار سرمایه از نکات کلیدی در تنظیم و تدوین قوانین و مقررات بازار سرمایه است. در واقع بررسی شبکه های اجتماعی، از یک سو می تواند در تبیین و شناسایی رفتار سهامداران مؤثر واقع شود و از طرف دیگر می تواند بستر مناسبی جهت ارائه راهکارهای نظارتی و مقرراتی برای نهادهای نظارتی، باشد.
